จุดสำคัญ
พิธีการกวนข้าวทิพย์ได้ยึดมั่นปฏิบัติเป็นจารีตประเพณีไทยสืบต่อกันมาตั้งแต่อดีตกาลจนกระทั่งตอนนี้ ในกลุ่มของพุทธศาสนิกชนทั่วๆไป เพื่อคนึงถึงสมเด็จพระสัมมาสัมพระพุทธเจ้าและก็เรื่องนางสุชาดาได้กวนข้าวทิพย์ในวันขึ้น ๑๔ เย็น แล้วหลังจากนั้นก็ค่อยนำไปมอบพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก่อนจะรู้ ๑ วัน โดยนับว่ามีผลานิพระสงฆ์มากมาย โดยเหตุนี้พุทธศาสนิกชนก็เลยพร้อมใจกันกวนข้าวทิพย์ เพื่อมอบให้เป็นพุทธบูชา ยกย่องพระเกียรติคุณด้วยความกตัญญูกตเวทีกตเวทิตาธรรม ข้าวทิพย์ข้าวทิพย์นี้เช้าใจกันว่า เมื่อทำครบสมบูรณ์ตามพิธีการแล้ว จะเป็นมงคลแก่ผู้กระทำรวมทั้งลูกค้า เหมาะจะเซ่นสรวงอารักษเทวดา คนที่ได้บริโภคข้าวทิพย์แล้ว จะได้รับโชคลาภต่างๆนานา ไม่มีความเจ็บไข้ ภัย เจอสิ่งที่เป็นมงคล
พิธีการ
วัตถุที่กวน ดังเช่น นมวัวสด (ตอนนี้ใช้นมข้นแทน) น้ำผึ้ง น้ำอ้อย ชะเอมเทศ น้ำตาลกรวด น้ำตาลหม้อ ข้าวตอกแตก ข้าวเม่า เมล็ดพืชต่างๆที่คั่วสุก ถั่ว งา ลูกเดือย เม็ดแตง เผือกมัน เม็ดบัว มะพร้าวแก่ มะพร้าวอ่อน ผลไม้สด ผลไม้แห้ง ดังเช่นว่า มะม่วง กล้วย ทุเรียน ละลอด ลำไย ส้ม ขนุน ฯลฯ ดังนี้สุดแต่ความเหมาะสมเท่าที่จะหาได้หรือปรับปรุงแก้ไขให้มีรสชาติ หอมหวาน อร่อย ตามความอยากของผู้กวนในแต่ละแคว้น บางท้องที่บางทีอาจใช้ผลไม้จำพวกต่างๆที่มี การเตรียมการการในพิธีการกวนข้าวทิพย์ จำต้องเตรียมสิ่งจำเป็น ดังต่อไปนี้ จำเป็นต้องปลูกโรงพิธีการขึ้น ๑ ข้างหลัง ให้กว้างขวางพอควร เพื่อจัดโต๊ะบูชาพุทธรูป อาสน์สงฆ์ โต๊ะหมู่เทวรูป แล้วก็ที่ซึ่งผู้เข้าร่วมพิธีการเป็นพราหมณ์ หมอดู (คนที่มีความรู้ความเข้าใจในพิธีการอย่างยอดเยี่ยม) เทวดา นางสวรรค์ นางสุชาดา สาวพรหมจารี และก็ทายก ทายิกา อื่นๆอีกมากมาย นั่งฟังพระภิกษุเจริญพระพุทธมนต์ แล้วก็ก่อเตาตั้งกระทะกวนด้านในโรงพิธีการ หาพายสำหรับกวนกระทะละ ๓ เล่ม หาฟืนให้พอเพียงแล้วก็ตากให้แห้งสนิท โรงพิธีการลงสีขาว เครื่องประดับตก
แต่งควรจะใช้เครื่องขาว ตั้งราชวัฏ ฉัตร ธง ผูกต้นกล้วย อ้อย อีกทั้ง ๔ มุม หรือครบ ๘ ด้านยิ่งดี แล้วชูศาลเพียงตาขึ้นเอาไว้ภายในด้านที่เป็นศรีของวันหมายถึงด้านที่เทพเทวดาสถิตในวันกวน ตั้งเครื่องเซ่นหมายถึงหัวหมู บายศรี เป็ด ไก่ ของหวานต้มแดง ของหวานต้มขาว มะพร้าวอ่อน กล้วย และก็มีการจัดที่นั่ง การให้โหราจารย์ นั่ง ๑ ที่ รวมทั้งจัดให้เทพเทวดาแล้วก็นางสวรรค์นั่งต่อคิวหน้ากระดานดังต่อไปนี้
แถวที่ ๑ จัดให้พระพรหมธาดากับพระอินทร์นั่งด้านหน้า
แถวที่ ๒ มหาราชทั้งยังสี่
แถวที่ ๓ เทวนารี
แถวที่ ๔ นางสุชาดา นั่งด้านหน้าสาวพรหมจารี
- เตรียมการตะลอมพอก หรือยอดเทพเจ้า ๖ ยอด ที่สมมุติว่าเป็นพระพรหมมา พระอินทร์ (ท้าวสักกะ) ท้าวธตรฐ ท้าววิรุฬหก ท้าววิรูปักข์ ท้าวเวสวัณ มงกุฎเทวนารี ๔ รวมทั้งมงคลสวมหัวสาวพรหมจารี ใช้มงคลเส้นด้ายแบบมงคล ตัดจุก หรือใช้ดอกมะลิร้อยให้เป็นวงกลม เรียก มงคลดอกไม้ ให้ครบปริมาณเตาละ ๒ คน สมมุติว่าเป็นบริวารของนางสุชาดา
ศาสนพิธีการ
จัดหิ้งบูชา ๒ ที่ เป็น
-โต๊ะหมู่พุทธรูปหันใบหน้าไปทางทิศตะวันออก หรือทิศเหนือ หากสถานที่ไม่อวย มีไม้มหาโพธิ์ใส่กระถางตั้งไว้ข้างหลังพุทธรูป องค์ประกอบอื่นเสมือนการก่อตั้งโต๊ะบูชาทั่วๆไป
-โต๊ะหมู่บูชาเทวรูป มีพรหม พระอิศวร พระนารายณ์ ฯลฯ สุดแล้วแต่จะหาได้ พระฤาษี ๕ ตน หากหายากก็จะต้องให้ได้อย่างต่ำ ๑ ตน สมมุติเป็นฤาษีกไลยโกฏ มีของเซ่นเหมือนกัน ตั้งขึ้นอาสน์พระสงฆ์ทางซ้ายของโต๊ะบูชาพุทธรูปให้สูงขึ้นยิ่งกว่าพื้นที่สัปผู้ชายทายกทายิกา รวมทั้งผู้เข้าร่วมพิธีการนั่ง
การแต่งกาย
ผู้ทำนาย นุ่งผ้าขาวโจงกระเบน ใส่เสื้อชั้นในชั้นนอกสีขาว แขนยาว มีผ้าสไบเฉียง ๑ ผืน ถ้าหากมีครุยให้ใส่เสื้อชุดครุยแทนสไบ ส่วนเทพยดาก็แต่งตัวเช่นเดียวกับหมอดู
เทพธิดา ควรที่จะเลือกสตรีสาวรูปงาม นุ่งผ้าจีบ คลุมผ้าสไบ ใส่มงกุฎ
นางสุชาดารวมทั้งสาวพรหมจารี แต่งชุดขาวทั้งยังชุด นุ่งผ้าจีบ คลุมผ้าสไบเฉียง โดยนางสุชาดาจะต้องเป็นหญิงที่มีผัวแล้ว แต่ว่าสาวพรหมจารีต้องเป็นเด็กสาวที่ยังไม่มีเมนส์ หรือสตรีที่ยังไม่เคยจะต้องร่วมรัก แล้วก็จำเป็นต้องไหว้พระเป็นและก็รับศีลได้ แม้กระนั้นจะพบว่าเดี๋ยวนี้ ความเข้มงวดในหัวข้อการแต่งตัวได้ลดลง ด้วยเหตุว่าสถานการณ์ทางเศรษฐกิจ ผู้เข้าร่วมพิธีการก็เลยแต่งตัวงามตามแฟชั่นแทนก็มี
พระปริตรใช้สวดมนตร์ในพิธีการ ดังเช่น เจ็ดตำนาน พระธรรมกัปปวัตนสูตร และก็มหาสมยสูตร เจ็ดตำนานกับพระธรรมกัปปวัตนสูตรใช้สวดมนตร์ก่อนประกอบพิธีกวน มหาสมยสูตรสวดมนตร์เมื่อกำลังกวน พิณพาทย์รวมทั้งฆ้องชัย พิณพาทย์ร้องเพลงแต่ก่อนเจริญพระพุทธมนต์แล เมื่อจบแล้ว เมื่อสวมตะลอมพอกหรือสวมยอดมงกุฎแลมงคล เมื่อพระพรมน้ำมนต์ เมื่อออกเวียนขวารอบโรงพิธีการ แล้วก็เมื่อเทนมหรือเครื่องกวนลงในกระทะ ฆ้องชัยตีเมื่อประกาศชักชวนเทพเจ้า เมื่อสงฆ์สวดมนต์ไหว้พระจบทุกๆบท เมื่อสวมตะลอมพอกมงกุฎแลมงคล รวมทั้งเมื่อนางสุชาดาเทนมรวมทั้งเครื่องกวนลงในกระทะ
ระบุพิธีการ
ในโบราณกาลจะประกอบพิธี ๒ วัน เป็น
พิธีการตอนค่ำ มีการสวดมนตร์พระพุทธมนต์ (สวดมนต์ไหว้พระเย็น) ในวันขึ้น ๑๓ เย็น เดือน ๖ พระภิกษุเจริญพระพุทธมนต์เจ็ดตำนานแล้วก็พระธรรมฯ
พิธีการช่วงเวลาเช้า วันขึ้น ๑๔ เย็น เดือน ๖ ครั้งก่อนใกล้จะถึงเวลากวน จะมีพิธีการพราหมณ์แล้วก็พิธีการพระสงฆ์รวมกัน รวมทั้งจะกระทำกวนจนกระทั่งเสร็จ ในเรื่องที่มีการกวนจำนวนหลายชิ้นหลายกระทะ พอเพียงเช้าวันขึ้น ๑๕ เย็น เดือน ๖ จัดมอบให้เป็นพุทธบูชาแล้วก็มอบให้ภิกษุ
ในขณะนี้นิยมทำเสร็จข้างในวันเดียวเป็นวันขึ้น ๑๔ เย็น เดือน ๖ ช่วงเวลาเช้าจะมีการเจริญพระพุทธมนต์ และก็พิธีการต่างๆอีกทั้งพิธีการพราหมณ์แล้วก็พุทธ ต่อจากนั้นก็จะประกอบพิธีกวนไปจนถึงเสร็จ ซึ่งบางทีอาจสำเร็จในช่วงกลางคืน เพียงพอรุ่งอรุณวันขึ้น ๑๕ เย็น เดือน ๖ ก็จะประกอบพิธีมอบเป็นพุทธบูชา มอบให้พระภิกษุและก็แบ่งแก่ผู้ร่วมพิธีการหรือคนทั่วๆไป
สาระ
จารีตประเพณีกวนข้าวทิพย์จะเสร็จได้จำเป็นต้องอาศัยความเลื่อมใสความเลื่อมใสที่ยังมีอยู่ของพสกนิกรทั่วๆไป รวมทั้งหัวหน้าในชุมชนที่จะร่วมมือกันรักษาจารีตประเพณีนี้ไว้ เพราะว่าจำเป็นต้องใช้ความร่วมแรงร่วมใจพร้อมใจของพสกนิกรมากไม่น้อยเลยทีเดียว สำหรับการเตรียมพร้อม การจัดหาเครื่องใช้ไม้สอยสำหรับเพื่อการกวน แรงงานสำหรับการกวน รวมทั้งการเตรียมตัว โดยเฉพาะเงินที่ใช้เพื่อสำหรับการจัดซื้อหาข้าวของต่างๆเยอะมากๆ ด้วยเหตุผลข้างต้นในขณะนี้บางวัด บางท้องที่ก็เลยเลิกจารีตกวนข้าวทิพย์นี้ไป เพราะว่าขาดความพร้อมเพรียงในประเด็นต่างๆ
Ref:
https://www.lovethailand.org/travel/th/1-เชียงใหม่/15781-วัฒนธรรมไทย-และประเพณีไทย.html https://www.lovethailand.org/travel/th/17-กรุงเทพมหานคร/15782-ประเพณีภาคกลาง-วัฒนธรรมภาคกลาง-ประเพณีไทยที่สำคัญ.html 